Ο Άγιος Μηνάς γεννήθηκε στην Αίγυπτο στα μέσα περίπου του 3ου αιώνα μ.Χ. από γονείς ειδωλολάτρες, αλλά έγινε χριστιανός από την εφηβική του ηλικία. Οταν ενηλικιώθηκε αποφάσισε να κάνει καριέρα στον Ρωμαϊκό στρατό και υπηρέτησε σαν αξιωματικός στο Ρωμαϊκό ιππικό στην Μικρά Ασία. 
Το 303 μ.Χ. ξεκίνησε διωγμός των Χριστιανών από τον Διοκλητιανό και τον Μαξιμιανό, που κράτησε μέχρι το 311 μ.Χ. Οι Ρωμαίοι στρατιώτες διατάχθηκαν να συλλαμβάνουν και να βασανίζουν τους χριστιανούς προκειμένου να τους κάνουν να απαρνηθούν την πίστη τους.
Ο Άγιος Μηνάς, πιστός στην πίστη του, παραιτήθηκε από τον Ρωμαϊκό στρατό και ασκήτεψε στα βουνά. Σε ηλικία πενήντα περίπου ετών, θείο όραμα του αποκάλυψε ότι είχε φτάσει η ώρα να μαρτυρήσει. Εγκατέλειψε την προστασία του βουνού και κατέβηκε στην πόλη, όπου μπροστά στους ειδωλολάτρες δήλωσε ότι είναι Χριστιανός.

Συνελήφθη, οδηγήθηκε στη φυλακή και βασανίστηκε φρικτά.  Τον μαστίγωσαν, τον έγδαραν και τον έσυραν γυμνό σε δρόμο με κοφτερές πέτρες.  Παρά το φρικτό μαρτύριο του, ο άγιος δεν δέχτηκε να αρνηθεί την πίστη του και στο τέλος αποκεφαλίστηκε.

Ο Αγιος Μηνάς καθιερώθηκε πολιούχος του Ηρακλείου την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Η διαφορετική θρησκεία Κρητικών και Τούρκων υπήρξε κύρια αιτία βιαιοπραγιών από τους μουσουλμάνους εναντίων των χριστιανών. Η παράδοση μας λέει ότι το Πάσχα του 1826 ενώ οι χριστιανοί ήταν μαζεμένοι στο ναό και παρακολουθούσαν τη λειτουργία της Ανάστασης, όχλος μουσουλμάνων προετοίμαζε σφαγή εναντίον τους, η οποία αποφεύχθηκε με την επέμβαση ενός ηλικιωμένου αξιωματικού καβαλάρη. Ο καβαλάρης αυτός έμοιαζε με το πρωτοπαλίκαρο των Τούρκων, τον Αγιάν Αγά, που τους ηρέμησε και τους απέτρεψε από τη σφαγή των χριστιανών. Την επέμβαση αυτή του μυστηριώδη καβαλάρη, οι χριστιανοί την απέδωσαν σε θαύμα του Αγίου Μηνά, πιστεύοντας ότι ήταν αυτός που παρουσιάστηκε στους Τούρκους και όχι ο Αγιάν Αγάς. Ομως, ακόμη κι αν οι Τούρκοι είχαν δίκιο και δεν ήταν ο Άγιος Μηνάς ο έφιππος αξιωματικός, ήταν θαύμα ο Τούρκος διώκτης των χριστιανών (Αγιάν Αγάς) να λειτουργήσει σαν προστάτης τους την τελευταία στιγμή.

Από τότε ο Αγιος Μηνάς απεικονίζεται έφιππος ως Ρωμαίος στρατηγός και τιμάται ως προστάτης της πόλης του Ηρακλείου. Αναφέρει ο Γεώργιος Συλλαμιανάκης, στο βιβλίο του “Αγιος Μηνάς” το 1939, πως όχι μόνο οι Χριστιανοί θεωρούσαν προστάτη της πόλης τον Αγιο Μηνά αλλά και οι Τούρκοι, οι οποίοι αντίκριζαν τον Αγιο με φόβο και σεβασμό.

Στα παλιά εκείνα ηρωικά χρόνια, το Μεγάλο Κάστρο δεν ήταν ένα μπουλούκι σπίτια, μαγαζιά και στενοσόκακα, στριμωγμένα σ’ ένα ακρογιάλι της Κρήτης, μπροστά από ένα ακατάπαυστα αγριεμένο πέλαγο κι οι ψυχές που τοκατοικούσαν δεν ήταν ακέφαλο ή πολυκέφαλο ρέμπελο τσούρμο από άντρες και γυναικόπαιδα που σπατάλευαν όλο τους τον αγώνα στις καθημερινές έγνοιες του ψωμιού, του παιδιού, της γυναίκας.

Αγραφτη, αυστηρή τάξη τους κυβερνούσε, κανένας δε σήκωνε αντάρτικο κεφάλι στο σκληρό απάνω του νόμο. Κάποιος πάνω από το κεφάλι του έδινε προσταγές. Ολάκερη η πολιτεία ήταν ένα φρούριο, η κάθε ψυχή ήταν κι αυτή ένα φρούριο αιώνια πολιορκούμενο κι είχε καπετάνιο ένα Αγιο, τον “Αγιο Μηνά, τον προστάτη του Μεγάλου Κάστρου…”, γράφει ο Καζαντζάκης στην αναφορά του στο Γκρέκο.
Ενας Αγιος που δεν έμενε μόνο στο εικόνισμά του, κατέβαινε κάθε νύχτα, “…έβγαινε περιπολία. Σφαλνούσε τις πόρτες, όσες είχαν ξεχάσει οι Χριστιανοί ανοιχτές, σφύριζε στους νυχτοπαρωρίτες να γυρίσουν πια στα σπίτια τους, στέκουνταν απόξω από τις πόρτες κι αφουκράζονταν ευχαριστημένος όταν άκουγε τραγούδι…
….Κι όταν οι Τούρκοι ακόνιζαν τα μαχαίρια τους κι ετοιμάζουνταν να ριχτούν στους Χριστιανούς, πετιόταν ο Αϊ-Μηνάς πάλι από το κόνισμά του να διαφεντέψει τους Καστρινούς…

….Δεν ήταν μονάχα άγιος ο Αϊ-Μηνάς, ήταν ο καπετάνιος τους, καπετάν Μηνά τον έλεγαν και του πήγαιναν κρυφά τ’ άρματά τους να τα βλογήσει…”.
Ετσι, όταν το Πάσχα στις 18 τ’ Απρίλη του 1826, οι Τούρκοι αποφάσισαν να σφάξουν τους Καστρινούς που είχαν μαζευτεί στην εκκλησία του, για να γιορτάσουν την Ανάσταση, ήταν απόλυτα φυσικό να γίνει το θαύμα.
“Αίφνης πολιός τις γέρων εμφανίζεται μεταξύ αυτών έφιππος περιτρέχων τον ναόν και μετά γυμνού του ξίφους αποδιώκων αυτούς. Ευθύς δε οι βάρβαροι περιδεείς ετράπησαν εις φυγήν, καταληφθέντες υπό φόβου ακατανοήτου, και ούτως εματαιώθη το καταχθόνιον αυτών σχέδιον δια της προστασίας του Μεγαλομάρτυρος Μηνά, όστις ενεφανίσθη υπό το πρόσωπον του ολιού γέροντος…”. (Ν. Ζευγαδάκης).

Δίκαια λοιπόν η πόλη την Τρίτη της Διακαινησίμου εορτάζει πανηγυρικά το θαύμα του Αγίου Μηνά, ο οποίος και με άλλα θαύματα φανέρωσε και φανερώνει τη δύναμη και την προστασία του. Μην ξεχνάμε πως ο ναός δενέπαθε τίποτε στους βομβαρδισμούς των Γερμανών, γιατί οι βόμβες που έπεσαν πάνω του δεν εξερράγησαν ποτέ.
“Τον φρουρόν Ηρακλείου δεύτε νυν άπαντες, Ορθοδόξων τε άμα τον αντιλήπτορα, ευφημήσωμεν, πιστοί, Μηνάν τον ένδοξον, ότι κατήσχυνε λαμπρώς τας ορδάς των ασεβών συντρίψας τούτων τα τόξα, πρεσβεύει δε τω Κυρίω ελεηθήναι τας ψυχάς ημών” (Από την ακολουθία της Τρίτης της Διακαινησίμου).
Αναφέρει ο Γεώργιος Συλλαμιανάκις, στο βιβλίο του “Αγιος Μηνάς” το 1939, πως όχι μόνο οι Χριστιανοί θεωρούσαν προστάτη της πόλης τον Αγιο Μηνά αλλά και οι Τούρκοι, οι οποίοι αντίκριζαν τον Αγιο με φόβο και σεβασμό.

Πολλοί πήγαιναν τάματα στη χάρη του, μάλιστα η επιφανής αλλά και φανατική οικογένεια Τσαλικάκη, που το σπίτι της ήταν κοντά στην εκκλησία, αντελήφθη “ιδίοις όμμασιν” τον Αγιο την ώρα του θαύματος.
“…Εκτοτε δε απέστελλε κατ’ έτος, ένα ασκόν πλήρη εκλεκτού ελαίου εις τον Αγιον. Τούτο εξηκολούθησε πράττουσα η εν λόγω οικογένεια, μέχρι της εξ Ηρακλείου αναχωρήσεως των Τούρκων, κατά την ανταλλαγήν των πληθυσμών, αποκαλούσα πάντοτε τον Αγιον Μηνά, “Ο καλός μας γείτονας…”.
Μεγάλη λοιπόν η χάρη του Αγίου Μηνά, μεγάλη και η διάθεση των Ηρακλειωτών να χτίσουν ανάλογο ναό αφιερωμένο στον πολιούχο. Πολλά περιστατικά διηγούνται για την αγάπη όλων των κατοίκων της πόλης στον Αγιο.

Χαρακτηριστική είναι η διήγηση από τον ίδιο συγγραφέα του παρακάτω περιστατικού: “…Είχε αφιχθεί εις τον λιμένα Ηρακλείου φορτίον τούβλων δι’ ιστιοφόρου προοριζόμενου δια την οικοδομίαν του Αγίου Μηνά. Η επί της ανεγέρσεως επιτροπή ευρισκομένη εις στενόχωρον οικονομικήν κατάστασιν, ανέλαβε την εκφόρτωσιν επί ζημίαν της προόδου των εργασιών. Πληροφορηθείς τούτο ο μαθητόκοσμος ανέλαβεν αφ’ εαυτού την εκφόρτωσιν και μεταφοράν μη δεχθείς μάλιστα ουδεμίαν παρέμβασν επικουρικήν. Και ήτο πράγματι συγκινητικόν το θέαμα μιας αλύσεως μαθητών, από του λιμένος μέχρι της εκκλησίας, δια της οποίας μετεφέρθη άπαν το υλικόν επί των χειρών και της ράχεως, μετά της μεγαλυτέρας δε χαράς και των ασμάτων. Πάντα δε ταύτα υπό τα έκπληκτα βλέμματα και τον θαυμασμόν των Τούρκων. Τοιουτοτρόπως εκτός της ικανοποιήσεως την οποίαν ησθάνθη ο μαθητόκοσμος, ότι εξεπλήρωσε ένα θρησκευτικό καθήκον, ωφελήθη και ο Αγιος την δαπάνην της μεταφοράς…”.
Συγκλονιστικές είναι οι περιγραφές των εγκαινίων του μεγαλοπρεπούς ναού. Γράφει η τότε τοπική εφημερίδα “ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ”.

Αμφιβάλλομεν αν άλλοτε ποτέ το Ηράκλειον είδε θρησκευτικήν πανήγυριν ούτω λαμπράν και επιβάλλουσαν, οία υπήρξε η της παρελθούσης Κυριακής επί τοις εγκαινίοις του νεοδομήτου καθερικού ναού του Αγίου Μηνά. Απειρον ήτο το πλήθος το πανταχόθεν της νήσου συρρεύσαν όπως παραστή εις την μεγαλοπρεπή τελετήν… Ο ενθουσιασμός των πανηγυριστών ήτο απερίγραπτος. Η καρδία αυτών επληρούτο χαράς και δεν εκορένυντο αποθαυμάζοντες το κάλλος και το μέγεθος αυτού. Οι οφθαλμοί πάντων επληρούντο δακρύων χαράς, θερμαί δε ευχαριστίαι ανεπέμπτοντο νοερώς προς τον Υψιστον”. Και συνεχίζει ο αρθρογράφος: “. Ο εγκαινιασθείς ναός του Αγίου Μηνά θεωρείται, ως και είναι όντως, λαϊκόν δημιούργημα και η φιλοκαλλία του λαού επιθυμεί να συντελέση και εις την πλουσίαν διακόσμησιν του δημιουργήματος αυτού. Αλλως δε ο πολιούχος της ημετέρας πόλεως. Αγιος Μηνάς, είναι λίαν προσφιλής ου μόνον εν τη πόλει μας αλλά και εν πάση τη νήσω…”.

Τόσος υπήρξε ο ενθουσιασμός των κατοίκων της Κρήτης στα εγκαίνια του ναού του Αγίου Μηνά, που οι τελετές δεν εξαντλήθηκαν σε μια μέρα. Επί τρεις μέρες η Κρήτη πανηγύριζε και το Ηράκλειο είχε αλλάξει όψη από τις πολυάριθμες αψίδες, τις επιγραφές και τους φωτισμούς.”Σπίτια, σοκάκια και τσαρσά τώρα μορφίσαν όλα,
τώρα που ξετελεύτηκε Αη Μηνάς στη χώρα.
Σαββάτ’ αργά και Κυριακή η νύχτα ήτο μέρα απού τα φώτα που ‘φτανε και ρίκταν στον αέρα.Λάμπες, φανάρια και κεριά, χρωματιστά κανδήλια όλη η χώρα ήφεγγε σαν να ‘τον μέρα ίδια”. Κεντρικός άξονας της τελετής και των αισθημάτων των ημερών εκείνων ο τότε Μητροπολίτης Τιμόθεος Καστρινογιαννάκης, άρχισε τον πανηγυρικό λόγο του με το “Εάν ούτοι σιωπήσουσι οι λίθοι κεκράξονται…”.

ΑΡΘΡΟ – ΝΙΚΟΣ ΚΟΠΙΔΑΚΗΣ
ΦΩΤ – ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ
​
Η ανάμνηση ενός θαύματος του Αγίου Μηνά στο Ηράκλειο

Στον τόπο μας, στο Μεγάλο Κάστρο των θρύλων και των παραδόσεων, η ευλάβεια και η ευσέβεια των προπατόρων μας ανύψωσε, δέθηκε με την λατρεία του Αγίου Μηνά και μέχρι σήμερα είναι ο μεγάλος προστάτης, η καταφυγή και ο Ιερός Ναός του, το ιερό τέμενος της ευσεβείας, η αναφορά και το κέντρον της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης, αλλά και ολοκλήρου της Νήσου Κρήτης.

Ακόμη από τα πολλά θαύματα του Αγίου Μηνά είναι και αυτό που έλαβε χώρα το 1826 μ.Χ. στο Ηράκλειο της Κρήτης, πόλη στην οποία ιδιαιτέρως τιμάται ο Άγιος.

Το 1821 μ.Χ., μετά την έκρηξη της μεγάλης Ελληνικής Επανάστασης εναντίον των Τούρκων, οι κατακτητές προχώρησαν σε σφαγές χιλιάδων αμάχων σε πολλές περιοχές. Από τους πρώτους που πλήρωσαν με το αίμα τους την επανάσταση ήταν και οι κάτοικοι της Κρήτης. Μεταξύ των χιλιάδων θυμάτων ήταν ο Μητροπολίτης Κρήτης, οι Επίσκοποι Χανίων, Κνωσού, Χεροννήσου, Λάμπης, Σητείας κ.α. οι οποίοι εσφάγησαν, την 24η Ιουνίου 1821 μ.Χ., στον περίβολο του Μητροπολιτικού Ναού του Ηρακλείου. Μάλιστα ο ιερουργών ιερέας εσφάγη πάνω στην Αγία Τράπεζα!

Πέντε χρόνια αργότερα, το 1826 μ.Χ., οι Τούρκοι του Ηρακλείου σχεδίαζαν να προβούν σε σφαγή των Χριστιανών, και πάλι στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Μηνά, στις 18 Απριλίου, ημέρα του Πάσχα, την ώρα της Αναστάσιμης Θείας Λειτουργίας για να πιάσουν τους Χριστιανούς απροετοίμαστους. Για αντιπερισπασμό έβαλαν φωτιά σε διάφορα απομακρυσμένα σημεία της πόλης, ενώ οπλισμένα στίφη είχαν συγκεντρωθεί έξω από το ναό, περιμένοντας την ώρα της αναγνώσεως του Ευαγγελίου για να εισβάλουν και να αρχίσουν την σφαγή.

Μόλις όμως άρχισε η ανάγνωση εμφανίσθηκε ένας ασπρομάλλης ηλικιωμένος ιππέας που έτρεχε γύρω από το ναό κραδαίνοντας το ξίφος του και κυνηγώντας τους επίδοξους σφαγείς οι οποίοι τράπηκαν πανικόβλητοι σε φυγή. Έτσι σώθηκαν οι πολύπαθοι Χριστιανοί του Ηρακλείου από τον φοβερό κίνδυνο.

Οι Τούρκοι νόμισαν ότι ο καβαλάρης ήταν μουσουλμάνος πρόκριτος απεσταλμένος από τον Διοικητή της πόλης για να ματαιώσει την σφαγή. Όταν διαμαρτυρήθηκαν στον Διοικητή, αυτός τους διαβεβαίωσε ότι δεν γνώριζε τίποτε και μάλιστα διαπιστώθηκε ότι ο συγκεκριμένος πρόκριτος δεν είχε βγει καθόλου από το σπίτι του.
Κατάλαβαν τότε οι Τούρκοι ότι επρόκειτο για θαύμα του Αγίου Μηνά, κοινοποίησαν το γεγονός στους Έλληνες και από τότε οι Mουσουλμάνοι ηυλαβούντο πολύ τον Άγιο, προσφέροντας μάλιστα και δώρα στο ναό του.

Το θαύμα αυτό του Αγίου Μηνά καθιερώθηκε να τιμάται στο Ηράκλειο την Τρίτη της Διακαινησίμου, οπότε και εκτίθεται σε προσκύνηση, κατά τον εσπερινό, λείψανο του Αγίου.

 

Αντώνης Γενναράκης