Τι θα σημάνει για τις ευρωπαϊκές οικονομίες η λήξη του πολέμου στην Ουκρανία και τι η αύξηση των αμυντικών δαπανών

Μια πιθανή κατάπαυση του πυρός στην Ουκρανία θα μπορούσε να έχει σημαντικές επιπτώσεις πρωτίστως για την ευρωπαϊκή οικονομία που υπέστη τις μεγαλύτερες συνέπειες κυρίως στο ενεργειακό επίπεδο, αλλά και σε μεγάλη γκάμα αμερικανικών εταιρειών, που δραστηριοποιούνταν στη Ρωσία, αποχώρησαν μετά την εισβολή στην Ουκρανία και τώρα φαίνεται πως αυτές πρώτες εξετάζουν επάνοδο.  Στην εκπομπή του Πολυδεύκη Παπαδόπουλου «Με το Πρώτο στην Ευρώπη και τον Κόσμο» (Α’ Πρόγραμμα, Σάββατα και Κυριακές 12.00-13.00) παρουσιάζονται τα οικονομικά κέρδη που θα προκύψουν για την ΕΕ, με την μείωση του πληθωρισμού και μια–έστω περιορισμένη- αύξηση της ανάπτυξης, από ενδεχόμενη ειρήνη, όπως τα υπολογίζει σχετική έκθεση της Goldman Sachs. Αναφέρεται επίσης το κόστος που θα έχουν οι αυξημένες αμυντικές δαπάνες για τις ευρωπαϊκές χώρες μέλη του ΝΑΤΟ, μέσα από τρία σενάρια που περιλαμβάνονται σε σχετική μελέτη  της γαλλικής τράπεζας “Société Générale” (SG) και εξετάζεται από πού μπορούν να βρεθούν αυτά τα ποσά, ακόμη κι αν εφαρμοστεί η λεγόμενη «ρήτρα διαφυγής» από τον υπολογισμό των δημοσιονομικών ελλειμμάτων που κάνει η Ευρωπαϊκής Επιτροπή. Τέλος, αναλύονται τα νομικά ζητήματα που θέτει η δέσμευση ρωσικών κεφαλαίων από τη Δύση, αλλά και η ιδέα χρήσης τους για ανοικοδόμηση της Ουκρανίας, με πιθανή συναίνεση μάλιστα της Ρωσίας στα πλαίσια μιας συνολικής λύσης. Η σχετική συζήτηση γίνεται με τον Παναγιώτη Πετράκη, Ομ. Καθηγητή Οικονομικών στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του ΕΚΠΑ, ο οποίος ασχολείται  με θέματα Διεθνούς Οικονομικής Πολιτικής.

Τα οικονομικά κέρδη της ΕΕ από μια ειρήνη

Η Goldman Sachs εξετάζει δύο σενάρια για το τι θα σημάνει για την οικονομία της Ευρώπης μια ενδεχόμενη ειρήνη στην Ουκρανία. Πρώτον, ένα «περιορισμένο» σενάριο (με μια de facto επίλυση του πολέμου με την πάροδο του χρόνου) και δεύτερον ένα «φιλόδοξο» σενάριο (με συνολική και αξιόπιστη επίλυση της σύγκρουσης). Η εν λόγω τράπεζα εκτιμά ότι ο πληθωρισμός της ΕΕ θα μειωνόταν από 0,15%  έως 0,5% στο ένα και στο άλλο σενάριο. Αντίστοιχα, στη μια ή στην άλλη περίπτωση θα υπήρχε πιθανή ώθηση του ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ κατά 0,1% και 0,34% μέσω υψηλότερων καταναλωτικών δαπανών και αύξησης της παραγωγής. Επίσης, η ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων υποδομών της Ουκρανίας θα μπορούσε να υποστηρίξει την ανάπτυξη σε ολόκληρη την Ευρώπη. Συνδυάζοντας τα σενάρια για την ανοικοδόμηση με εύλογες εμπορικές ελαστικότητες, η Goldman Sachs εκτιμά μια επιπλέον ώθηση του ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ κατά 0,02-0,08% από την αρχική ανοικοδόμηση στην Ουκρανία. 

Ακόμη, ο ΟΗΕ εκτιμά ότι 2,6 εκατομμύρια Ουκρανοί πρόσφυγες έχουν μετακινηθεί στην ευρωζώνη από το ξέσπασμα του πολέμου. Για το θέμα αυτό η Goldman Sachs υπολογίζει ότι οι πρόσφυγες αύξησαν την προσφορά εργασίας στη ευρωζώνη κατά 0,4% και προκάλεσαν δημόσιες δαπάνες 0,2% του ΑΕΠ ετησίως. Υποθέτοντας ότι το 15-50% των προσφύγων θα επιστρέψουν στην πατρίδα τους μετά από μια κατάπαυση του πυρός, η Goldman Sachs εκτιμά ότι η εξέλιξη στον τομέα αυτό θα έχει μια αρνητική επίδραση στο ΑΕΠ της ευρωζώνη η οποία θα κυμανθεί από 0,06-0,21%, με τη μεγαλύτερη επίπτωση θα δημιουργείται για τη Γερμανία, που φιλοξενεί περίπου 1 εκατ. Ουκρανούς πρόσφυγες.

Το κόστος αυξημένων αμυντικών δαπανών

Ακόμη κι αν υπάρξει ειρήνευση στην Ουκρανία, οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, όπως φαίνεται,  πρόκειται να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες. Σε μία προσπάθεια να ποσοτικοποιήσει το σχετικό κόστος, η γαλλική τράπεζα “Société Générale” εξετάζει τρία σενάρια για να έρθουν οι αμυντικές δαπάνες των ευρωπαϊκών χωρών μελών του ΝΑΤΟ πιο κοντά στους στόχους της Συμμαχίας, αλλά με διαφορετικά χρονοδιαγράμματα.

1) Μια αργή αύξηση των δαπανών κατά 0,1% του ΑΕΠ τον χρόνο, με βάση τα όσα γίνονταν μέχρι σήμερα 2)  Μια επιτάχυνση στο 0,2% του ΑΕΠ τον χρόνο, κάτι που θα επέτρεπε στις χώρες που έχουν μείνει πίσω να πιάσουν τουλάχιστον τον στόχο του ΝΑΤΟ για δαπάνες στο 2% του ΑΕΠ έως το 2028-2029. 3)  Μια ιδιαίτερα γρήγορη αύξηση, όπου οι στόχοι του ΝΑΤΟ (ή και υψηλότεροι) θα επιτευχθούν έως το 2026.

Με βάση τους υπολογισμούς της SG, το πρώτο σενάριο κοστίζει στις χώρες της Ε.Ε. 70,8 δισ. ευρώ, το δεύτερο 109,4 δισ. ευρώ και το τρίτο 207,6 δισ. ευρώ. Κι όπως τονίζει η SG το τελευταίο σενάριο είναι εξαιρετικά δύσκολο και απίθανο, καθώς οι περισσότερες χώρες θα δυσκολεύονταν να προσθέσουν περίπου το 1% του ΑΕΠ τους σε αμυντικές δαπάνες τα επόμενα δύο χρόνια. Επίσης, κάποιες  χώρες θα ξοδέψουν περισσότερα από άλλες. Ετσι η ανάλυση της γαλλικής τράπεζας καταλήγει στο συμπέρασμα πως η πιθανότερη εξέλιξη  θα είναι κάτι ενδιάμεσο. Πάντως, με βάση αυτά τα σενάρια, ο κ. Πετράκης ερωτάται τι θα σημάνουν αυτές οι δαπάνες για τις ευρωπαϊκές οικονομίες.

Από πού θα βρεθούν τα χρήματα για τις επιπλέον αμυντικές δαπάνες.

Η χρηματοδότηση αυξημένων αμυντικών δαπανών μέσω έκδοσης κοινού χρέους (δηλ ένα είδος ευρωομολόγoυ για την άμυνα, κατά το πρότυπο του Ταμείου Ανάκαμψης)  δεν  έχει γίνει επί του παρόντος αποδεκτό από τους εταίρους, αλλά κι αν συμβεί θα είναι, σύμφωνα με την “Société Générale” μόνον ένα συμπληρωματικό μέσο.

Επομένως δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις. Σε ό,τι αφορά το υπάρχον καθεστώς στην ΕΕ,  οι Ευρωπαϊκές Συνθήκες απαγορεύουν στον κοινοτικό προϋπολογισμό δαπάνες που σχετίζονται αμιγώς με στρατιωτικές και αμυντικές λειτουργίες. Έτσι, ορισμένοι κοινοτικοί πόροι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν μόνο για έξοδα, όπως η ανοικοδόμηση της Ουκρανίας και η μεταφορά/αποθήκευση/διανομή υλικών και εξοπλισμών. Υπάρχουν, ωστόσο, ορισμένες δυνατότητες για στήριξη της άμυνας και ασφάλειας της ΕΕ από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Αυτή, ενώ δεν μπορεί να χρηματοδοτήσει απευθείας όπλα και πολεμοφόδια, εντούτοις στηρίζει επενδύσεις σε προγράμματα με προοπτική να χρησιμοποιηθούν διπλά, τόσο για πολιτικούς όσο και για στρατιωτικούς σκοπούς. Τέλος, σε επίπεδο  ΕΕ υπάρχει και η δυνατότητα αξιοποίησης αδιάθετων κεφαλαίων  ύψους περίπου 93 δις του Ταμείου Ανάκαμψης –από το κομμάτι των δανείων- που μπορούν να ανακατευθυνθούν στην άμυνα.

Ωστόσο, τα περισσότερα χρήματα θα πρέπει να προέλθουν από εθνικούς πόρους της κάθε χώρας, με αύξηση του δικού της χρέους και ενδεχόμενες περικοπές του κοινωνικού κράτους. Για το πρώτο εξετάζεται από την Κομισιόν μια ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής από τον υπολογισμό των ελλειμμάτων για ποσά που θα αφορούν τις αμυντικές δαπάνες. Βεβαίως, όπως σχολιάζεται και στην εκπομπή, αν αυτό τακτοποιεί το θέμα των κανόνων του Συμφώνου Σταθερότητας στο εσωτερικό της ΕΕ, σε επίπεδο αγορών δεν θα αλλάξει την αντιμετώπιση των υπερχρεωμένων χωρών.

Τα νομικά ζητήματα που θέτει η δέσμευση ρωσικών κεφαλαίων από τη Δύση και η ιδέα χρήσης τους για ανοικοδόμηση της Ουκρανίας, με πιθανή συναίνεση τώρα και της Ρωσίας

Ενδεικτικό στοιχείο της γρήγορης εξέλιξης των διαπραγματεύσεων για μια ειρήνευση στην Ουκρανία είναι δημοσίευμα του Reuters που, επικαλούμενο Ρώσους αξιωματούχους, αναφέρει ότι η Μόσχα είναι έτοιμη να προτείνει να χρησιμοποιηθούν 300 δισεκατομμύρια δολάρια, από τα «παγωμένα» κρατικά περιουσιακά στοιχεία της που έχουν δεσμευτεί στην Ευρώπη, για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας. Ο μόνος όρος που φέρεται να θέτει είναι ότι μέρος των χρημάτων θα δαπανηθεί στο 1/5 της χώρας το οποίο βρίσκεται υπό την κατοχή των ρωσικών δυνάμεων. Να σημειωθεί ότι πριν από περίπου ένα χρόνο, η Παγκόσμια Τράπεζα υπολόγιζε ότι η ανοικοδόμηση της Ουκρανίας θα κόστιζε περίπου 486 δισεκατομμύρια δολάρια. Επίσης, η το G7 είχε δηλώσει από το 2023 ότι τα ρωσικά κρατικά κεφάλαια θα παραμείνουν παγωμένα έως ότου η Ρωσία πληρώσει για τις ζημιές που προκάλεσε στην Ουκρανία. Ωστόσο, μέχρι τώρα χώρες και θεσμοί της ΕΕ, όπως η Γερμανία, και η ΕΚΤ δείχνουν μεγάλη επιφυλακτικότητα, πέραν του παγώματος, στο να προχωρήσουν στην κατάσχεση και χρήση αυτών των χρημάτων, φοβούμενες τα μεγάλα νομικά ζητήματα που εγείρονται, αλλά και την αρνητική εικόνα που δημιουργείται για την ευρωζώνη και το ευρώ σε τρίτες χώρες, ιδιαίτερα του Νότου. Έτσι, το μόνο που έχουν κάνει είναι να αποδώσουν στην Ουκρανία ένα μέρος των τόκων αυτών των διακρατούμενων κεφαλαίων (περίπου 2,5 δισ. δολ). Από την άλλη, η Ρωσία, αν και έχει δηλώσει πως θα κατάσχει τα περιουσιακά στοιχεία των δυτικών εταιριών που λειτουργούσαν στο έδαφός της και αποχώρησαν, ουσιαστικά τα έχει απλώς παγώσει ή παραχωρήσει για προσωρινή χρήση σε ρωσικές.